Het wereldkampioenschap voetbal (2010) een succes voor Kaapstad?

Rick Wessels

Zuid-Afrika is het eerste land van het continent Afrika, dat het wereldkampioenschap voetbal heeft mogen organiseren (Fédération Internationale de Football Association – 2004). Het besluit van de FIFA heeft grote gevolgen gehad voor het land. Deze gevolgen zijn voornamelijk zichtbaar in de speelsteden van het toernooi. Kaapstad was één van deze speelsteden. In dit artikel wordt de invloed van het wereldkampioenschap voetbal op de stedelijke ontwikkelingen in Kaapstad uitvergroot.

Kaapstad

Figuur 1: Plattegrond Kaapstad

Kaapstad is de tweede stad van Zuid-Afrika en telt ongeveer 2,9 miljoen inwoners (volkstelling – 2001). In de stad zijn de gevolgen, van de in 1994 opgeheven apartheid, duidelijk zichtbaar. De verschillende bevolkingsgroepen (blank, zwart en kleurling) leven in een aantal gevallen nog altijd in aparte gebieden van de stad vanwege culturele verschillen. Daarnaast wordt de stad gekenmerkt door het hoge aantal geweld en drugsdelicten (Cornelissen – 2011). In figuur 1 zijn de ruimtelijke ontwikkelingen van Kaapstad weergegeven. De geweld en drugsdelicten vinden voornamelijk plaats in de rode gebieden. Hier zijn de zogenoemde ‘townships’ gelegen (Haferburg – 2011). Een township is een woonplaats voor de zwarte of gekleurde bevolkingsgroepen aan de randen van de stad. De kleine woningen zijn gebouwd van golfplaten en hout. De townships zijn ontstaan vanwege de apartheid. De overheid bestond uit een overwegend blanke bevolkingsgroep. Deze groep was van mening dat de blanke bevolking meer ruimte nodig had. De zwarten en kleurlingen werden slachtoffer van deze beslissing en daardoor verplaatst uit het centrum van de stad. Ondanks de in 1994 afgeschafte apartheid, zijn de townships blijven bestaan. De overheid en de FIFA maakten zich zorgen over deze gebieden. Potentiële bezoekers van het evenement zouden een bezoek aan Kaapstad kunnen annuleren vanwege de hoge mate van criminaliteit. Het is opmerkelijk dat in het stedelijke ontwikkelingsproces zowel de overheid als de FIFA getracht hebben deze gebieden te ontlopen. Het organiseren van een dusdanig evenement kan grote positieve gevolgen hebben voor een gebied.

Positieve effecten

Het organiseren van een grootschalig evenement kan een gebied een beter imago en een economische impuls geven. In een artikel van Chalkley & Essex (1999) worden de effecten van de Olympische spelen op speelsteden geanalyseerd. Uit dit artikel kan worden geconcludeerd dat het organiseren van een grootschalig evenement kan leiden tot stedelijke vernieuwing, verbetering van transport en culturele voorzieningen, verbetering van wereldwijde erkenning en prestige, en een stimulans voor de economische groei. Häußermann en Siebel (1993) introduceerden de term ‘festivalisation’. Door het organiseren van een evenement wordt er door zowel de publieke als private sector geïnvesteerd in een gebied. Vanuit het rijk komt een groter budget beschikbaar voor een stad om het evenement te ondersteunen. Daarnaast ontstaan er private investeringen die proberen te profiteren van het evenement. Uit een onderzoek van Ehrenberg & Kruse (2000) blijkt dat deze effecten alleen van toepassing zijn op zeer grootschalige evenementen zoals het wereldkampioenschap voetbal of de Olympische spelen. Het binnen halen van een groot evenement kan het begin zijn van een betere stedelijk ontwikkeling. Deze ontwikkelingen bestaan uit het realiseren of upgraden van stadions en het omliggende gebied. Daarnaast is de infrastructuur tamelijk belangrijk voor het succes van een evenement. De FIFA en de overheid hebben vastgesteld waar deze positieve effecten zullen plaats vinden.

Stedelijke vernieuwing – Stadion

Afbeelding 1: Green Point Stadium

Het Green Point Stadium (afbeelding 1) in Kaapstad is exclusief ontwikkeld voor het wereldkampioenschap voetbal. Het stadion heeft een capaciteit van ongeveer 65.000 toeschouwers en was onder meer de locatie van de halve finale van het toernooi. Er was echter veel kritiek op de ontwikkeling van het stadion. Voornamelijk de locatie, het budget en de duurzaamheid van het complex werden bekritiseerd.

Er zijn veel discussies gevoerd over de locatie van het stadion (Swart & Bob – 2009). Kaapstad had voor het wereldkampioenschap voetbal twee belangrijke stadions. Namelijk het Newlands Stadion en het Athlone Stadion. Deze stadions zijn in het bidboek aan de FIFA aangedragen. Het Athlone Stadion is de thuis basis van onder andere Ajax Cape Town en is gelegen in een gebied met een hoge werkloosheid en armoede. Met het aandragen van dit stadion heeft de overheid getracht de ontwikkeling van het gebied te versnellen. Het Newlands Stadion is een rugby stadion buiten het centrum van de stad. De derde optie was een compleet nieuw te bouwen stadion, het Green Point Stadium, in het rijke commerciële centrum van Kaapstad. In 2005 is er vanuit de provincie een onderzoek gestart naar deze opties. In dit onderzoek zijn echter de upgrades van het Athlone en Newlands stadion, naar 65.000 bezoekers, buiten beschouwing gehouden (Standish – 2005). De FIFA vond deze stadions geen optie vanwege de aanwezige armoede in de omgeving. In februari 2006 is daarom besloten om het Green Point Stadium te ontwikkelen. In juli 2006 is er een onderzoek gestart naar de locaties door Bayette Development Consulting. Uit dit onderzoek kan geconcludeerd worden dat het Green Point Stadium zeer hoge ontwikkelingskosten heeft en maar een beperkte invloed op de ontwikkeling van de omgeving.

Het ontwikkelen van een nieuw stadion heeft veel invloed gehad op het budget. De overheid heeft de bouw van het stadion grotendeels betaald. Het totale budget voor de ontwikkeling van een stadion in Kaapstad was vastgesteld op ruim €191 miljoen. De totale kosten van de ontwikkeling van het Green Point Stadium waren €439 miloen (Maharaj – 2011). Dit verschil is door de overheid gefinancierd.

De duurzaamheid van het stadion stond tevens ter discussie. De huidige sportverenigingen in Kaapstad beschikken over een eigen accommodatie. Met een capaciteit van 65.000 bezoekers is het stadion te groot voor deze verenigingen. Het stadion wordt momenteel gebruikt voor concerten en conferenties. Deze vinden er echter gering plaats. Het is onduidelijk of de opbrengsten van de evenementen in het stadion opwegen tegen de hoge exploitatiekosten.

Het verbouwen van het Athlone Stadion was een betere optie geweest om een groot deel van de bevolking van Kaapstad te laten profiteren van de positieve effecten die het wereldkampioenschap met zich mee brengt. Het moderniseren van het bestaande stadion had een economische impuls aan het gebied gegeven dat een hoge werkloosheid en armoede kent. Deze publieke investeringen hadden daarnaast ook weer private investeringen in het gebied kunnen uitlokken. Het verbouwen van het Athlone stadion was tevens goedkoper geweest dan het Green Point Stadium. Het Athlone stadion wordt momenteel door diverse sport verenigingen gebruikt en was een duurzamere oplossing geweest. Onder druk van de FIFA is het Green Point Stadium uiteindelijk toch ontwikkeld.

Transport

Met de komst van het wereldkampioenschap voetbal is de infrastructuur in Kaapstad onder handen genomen. De bestaande infrastructurele voorzieningen zijn uitgebreid en verbeterd, voornamelijk voor de midden klasse en de internationale bezoekers van het evenement. De FIFA heeft hoge eisen gesteld aan het niveau van de transport voorzieningen. Een opmerkelijke eis is de Bus Rapid Transit (BRT) lijn. Hierbij wordt een lijn van een bestaande weg getransformeerd tot BRT lijn. Een BRT lijn is een deel van een weg dat gereserveerd is voor een speciale pendeldienst voor belangrijke bezoekers van het evenement. Deze weg mag niet gebruikt worden door het overige verkeer en het openbaarvervoer. De taxi industrie in Kaapstad heeft voornamelijk hinder ondervonden van deze oneerlijk concurrentie (Braumann et al – 2010). Het wereldkampioenschap bood mogelijkheden om de lokale ondernemers een economische impuls te geven. De FIFA heeft echter liever alles in eigen hand, dit ten koste van de bevolking. De infrastructurele uitbreidingen hebben veel werkgelegenheid opgeleverd voor de lagere bevolkingsklasse. Nu het evenement voorbij is heerst er de vraag of deze klasse profiteert van de verbeterde infrastructuur. De verbeteringen zal de stad ten goede komen, alleen niet elke bevolkingsklasse zal hiervan profiteren.

Voorzieningen

De omgeving rond het stadion en trainingscomplexen zijn in aanloop van het evenement gemoderniseerd. Deze gebieden zijn getransformeerd tot zogenoemde ‘fan parks’. In Kaapstad zijn 15 publieke gebieden gecreëerd voor de bezoekers. De consumptie van deze bezoekers vindt voornamelijk plaats in deze gebieden. De FIFA heeft besloten dat alleen partners van het evenement zich in deze gebieden mogen begeven om opbrengsten te genereren. Op deze manier kan de lokale bevolking wederom minimaal profiteren van de positieve effecten van het toernooi. Opnieuw heeft de FIFA controle over de externe opbrengsten en positieve effecten van het kampioenschap.

De aanwijzing van deze locaties heeft veel gevolgen gehad voor de stedelijke ontwikkeling. De voorzieningen zijn aangelegd in de omgeving van deze ‘fan parks’. De voor de FIFA niet wenselijke voorzieningen in de omgeving van zo’n park zijn verplaatst. Zo is onder meer het ‘Blikkiesdorp’ ontstaan (Haferburg – 2011). Het dorp bestaat uit ongeveer 400 blikken huizen waar 350 mensen in wonen. Deze mensen zijn uit het centrum van de stad verplaatst omdat men de stedelijke ontwikkelingen in de weg stonden. Het gaat voornamelijk om mensen die op, voor het wereldkampioenschap, gunstige plekken woonden. De panden en de bewoners moesten plaats maken voor nieuwe ontwikkelingen ter ondersteuning van het toernooi. De overheid heeft belooft dat deze mensen na het toernooi de voormalige woongebieden weer konden betrekken. Dit is tot op heden nog niet gebeurt.

Erkenning en prestige

De erkenning en prestige van Zuid-Afrika en daarmee ook Kaapstad, is aanzienlijk verbeterd door het organiseren van het toernooi. Dat blijkt onder meer uit cijfers van de Country Brand Index (CBI). Deze index meet op basis van 29 factoren de reputatie van 102 landen. Door het organiseren van het Wereldkampioenschap voetbal is Zuid-Afrika gestegen van plaats 59 naar 33 (CBI – 2010). De voornaamste oorzaken hiervan zijn de internationale aandacht die er is ontstaan en het stijgende aantal bezoekers van het land.

Conclusie / aanbevelingen

Zoals in de bovenstaande paragrafen is beschreven, heeft het wereldkampioenschap voetbal 2010 veel invloed gehad op Kaapstad. Echter, de beoogde positieve effecten zijn minimaal gebleven. Er is geïnvesteerd in reeds welvarend gebieden uit angst voor een onveilige situatie en door de visie en machtspositie van de FIFA. Het toernooi was een succes maar of de positieve effecten van het toernooi over een langere termijn zichtbaar worden is onduidelijk. De FIFA heeft getracht de onwenselijke gebieden te vermijden en af te schermen van het toernooi. De FIFA had in samenwerking met de overheid er ook voor kunnen kiezen om juist deze gebieden te betrekken bij de ontwikkelingen. Dan waren de positieve effecten beter tot uiting gekomen en was het toernooi voor heel Kaapstad een succes geworden.

Referenties

Adler, S. 2011. Cartography Cape Town Spatial Development. Based on Cape Metropolitan Council 1996.

Braumann, A. Haferburg, C. & Steinbrink, M. 2010. Fußball-WM 2010 in Südafrika – Platzverweis für die Minitaxis? In Haferburg, C. & Steinbrink, M. (Eds), Mega-Event und Stadtentwicklung im globalen Süden – Die WM 2010 und ihre Impulse für Südafrika, pp. 81-166.

Chalkley, B. & Essex, S. 1999. Urban development through hosting international events: a history of the Olympic Games, Planning Perspectives, 14:4, 369-394.

Cornelissen, S. 2011. Mega Event Securitisation in a Third World Setting: Glocal Processes and Ramifications during the 2010 FIFA World Cup. Urban Studies 48(15), 3221-3240.

Country Brand Index, 2010. FutureBrand. http://www.futurebrand.com/think/reports-studies/cbi/2010/overview/ Geraadpleegd op 24 maart 2012.

Ehrenberg, E. & Kruse, W. 2000. Soziale Stadtentwicklung durch große Projekte? EXPOs, Olympische Spiele, Metropolen-Projekte in Europa: Hannover, Sevilla, Barcelona, Berlin. LIT-Verlag, Münster.

FIFA, 2004. Host nation of 2010 FIFA World Cup – South Africa. http://www.fifa.com/worldcup/archive/germany2006/news/newsid=25395.html Geraadpleegd op 20 februari 2012.

FIFA, 2010. Green Point Stadium – Cape Town. http://www.fifa.com/worldcup/archive/southafrica2010/destination/stadiums/stadium=5011924/index.html
Geraadpleegd op 5 maart 2012.

Haferburg, C. 2011. South Africa under FIFA’s reign: The World Cup’s contribution to urban development, Development Southern Africa, 28:3, 333-348.

Häußermann, H. & Siebel, W. 1993. ‘Die Politik der Festivalisierung und die Festivalisierung der Politik’, in Häußermann, H. & Siebel, W. (Eds), Festivalisierung der Stadtpolitik, Westdeutscher Verlag, Opladen, 7–31.

Maharaj, B. 2011. 2010 FIFA World cup: (South) ‘Africa’s time has come’?, South African Geographical Journal, 93:1, 49-62

Standish, B. 2005. ‘Financial and socio-economic analysis of three potential venues for 2010 matches in Cape Town. Report prepared for the provincial government of the western Cape and the City of Cape Town’, in Pillay, U., Tomlinson, R. & Bass, O. Development and Dreams, the urban legacy of the 2010 football world cup, HSRC Press, Cape Town, 120.

Statistics South Africa, 2001. City Statistics and population census. http://www.capetown.gov.za/en/stats/2001census/Pages/default.aspx
geraadpleegd op 20 februari 2012.

Swart, K & Bob, U. 2009. ‘Venue selection and the 2010 World Cup: A case study of Cape Town’, in Pillay, U., Tomlinson, R. & Bass, O. Development and Dreams, the urban legacy of the 2010 football world cup, HSRC Press, Cape Town, 114-130.